اثر مكمل كردن جیره غذایی با منابع مختلف مس، روی و منگنز بر عملكرد مرغان تخمگذار

 چكیده: طی آزمایشی اثر استفاده از منابع مختلف عناصر معدنی مس، روی و منگنز در جیره غذایی بر عملكرد مرغان تخمگذار طی چهار دوره 28 روزه مورد ارزیابی قرار گرفت. مواد معدنی فوق به دو شکل، كمپلكس آلی و غیر آلی(دو فرم اكسیدو سولفات ) در 5 تیمار آزمایشی استفاده شدند. غلظت مس، منگنز و روی تیمار‌ها  به ترتیب  7 ، 75 و65(اکسید) -  7، 40 و 40(سولفات) -  7 ، 40و40(آلی) -  5/10 ، 60 و 60(آلی) -  5/3 ، 20 و20 (آلی) میلی گرم در کیلو گرم جیره بودند. نتایج نشان داد كه استفاده از تركیب آلی عناصر فوق موجب افزایش ، تولیدتخم مرغ، وزن تخم مرغ و بهبود ضریب تبدیل غذایی، درصد شكستگی و صفات كیفی تخم مرغ ‌شد. ولی اثرت هیچ كدام از تیمارها معنی‌دار نشد.

مقدمه:

كلمه كیلات(كمپلكس آلی) از لغت یونانی چل باكل به معنی پنجه گرفته شده است. در سیستمهای بیولوژیكی انواع كمپلكس آلی مواد معدنی وجود دارند. مثلاً كیلاتهای ضروری برای سوخت و ساز مثل ویتامین B₁₂ ، هموگلوبین و یا كیلاتهایی كه استفاده از كاتیونهای ضروری را مختل می‌كنند مانند اتصال روی- اسید فایتیك. مهمترین خصوصیت كیلاتها جذب بالا و ضریب پایداری بالای آنها است.[1]  معمولا در مرغان تخمگذار مواد معدنی  به دو شکل آلی و غیرآلی استفاده می‌شوند، در شکل آلی، عناصر معدنی با اسید آمینه ، پپتیدها و یا حتی پروتئینها باند شده و تشكیل كیلات داده اند. در مرغان تخمگذار با توجه به اینکه بازده اقتصادی گله همبستگی بالایی با فاكتورهایی همانند افزایش تولید تخم مرغ، بهبود كیفیت پوسته تخم مرغ، كاهش ضریب تبدیل غذایی و سلامت  گله دارد بایستی به نقش حیاتی مواد معدنی در فرآیندهای متابولیكی بدن، سلامت گله و فرایند تولید تخم مرغ توجه ویژه داشت [4]. مواد معدنی بر اساس غلظت آنها در بدن به دو دسته عنصرپرنیاز و كم نیاز یا کم مصرف تقسیم‌بندی می‌شوند یكی از مشكلات موجود در مقایسه تعادل آنیون- كاتیون، اختلاف مشخص بین منابع طبیعی عناصر و مكمل های معدنی مورد استفاده آنها در جیره از لحاظ میزان جذب می‌باشد [11].  سیستم‌های آنزیمی بی‌شماری وابسته به عنصر روی  هستند كه در متابولیسم انرژی، كربوهیدراتها، اسیدهای نوكلئویك و پروتئینها نقش دارند.همچنین فلز روی برای سلامت بافت پوششی اپی‌تلیال، محافظت از سلولها، تكثیر سلولی و انتقال و استفاده از ویتامین A بسیار مهم است. فلز روی نقش كلیدی در بهبود عملكرد سیستم ایمنی و فعالیت تعدادی از هورمونهای جنسی نیز دارد [4]. كمبود روی  می‌تواند اثرات مخربی بر بافت پوششی اپی‌تلیال دستگاه تولید مثل مرغ بگذارد. روی همچنین بر ترشحات رحمی و دستگاه تولید مثل تاثیرگذار است، بطوریکه در مدت زمان سنتز غشاهای پوسته در ایستموس ساخته شدن پوسته آهكی در رحم، ذخیره آلبومین در مگنوم نقش بسیار مهمی ایفا می کند. آنزیم كربونیك آنهیدراز در سال 1940 برای اولین بار توسط كیلین و مان شناخته شد. این آنزیم حاوی 33/0 درصد روی  است. تحقیقات مختلف نشان داده‌اند كه با افزودن مكمل روی به جیره غذایی میتوان موجب بهبود فعالیت كربونیك آنهیدراز و كاهش نقائص پوسته شد. این آنزیم موجب تركیب شدن H₂O و Co₂ و تولید H₂Co₃ می‌شود كه در نهایت موجب تولید آنیون كربنات (Co₃^--)در سلولهای مخاطی رحم می‌شود. این آنیون با Ca²⁺ تركیب شده و تولید كربنات كلسیم که ترکیب اصلی پوسته است را می‌كند [4].  مس، كادمیوم، كلسیم و آهن موجب كاهش جذب روی  در دستگاه گوارش می‌شوند. همچنین عوامل استرس زا، زخم و بیماری هم از ممانعت كننده‌های جذب روی به شمار می‌روند. NRC میزان روی مورد نیاز جیره غذایی مرغان تخمگذار را 30 تا 80 میلی گرم در کیلو گرم توصیه می‌كند [4]. به طور معمول منگنز در فعال كردن سیستم‌های آنزیمی موثر در متابولیسم كربوهیدراتها، چربی‌ها، پروتئینها و اسیدهای نوكلئویك نقش مهمی دارد. منگنز همچنین موجب تسهیل ساخت كولاژن برای رشد استخوانها و مفاصل می‌شود. نشان داده شده كه منگنز در سنتز كلسترول و متابولیسم هورمونهای جنسی نقش مهمی دارد[4] . منگنز با فعالیتهای متابولیكی و آنزیمی كه در قسمتهای ایستموس و رحم دارد در تولید غشاء های پوسته تخم مرغ و همچنین پوسته آهكی نقش مهمی ایفا می‌كند. تحقیقات نشان می‌دهد كه منگنز با ایجاد قالبی فشرده از مواد معدنی باعث سختی و استحكام پوسته تخم مرغ می‌شود [4 ،9].  نقش فیزیولوژیك مس به عنوان فعال كننده آنزیمها و محرك رشد بسیار مهم است. همچنین مس در متابولیسم آهن و تكامل گلبولهای قرمز و بهبود عملكرد سیستم ایمنی نقش مهمی دارد [4]. كمبود مس بر سنتز غشاءهای پوسته تخم مرغ اثر منفی دارد. این غشاءها در ایستموس و از تركیب مشتقی از لیزین و اسیدهای آمینه پرولین، هیستیدن و سیستین تحت تاثیر آنزیم لیزین اكسیداز تولید می‌شوند.عنصر مس به عنوان یك فعال كننده در تركیب آنزیم لیزیل اكسیداز به كار رفته و موجب ساخت الاستین می‌شود. الاستین در تخمدان در جلوگیری از تولید تخم مرغهای حاوی لكه‌خونی و همچنین ایجاد غشاءهای پوسته تخم مرغ نقش مهمی دارد [4]. بالا بودن میزان كلسیم، روی و آهن در جیره غذایی موجب كاهش جذب مس در دستگاه گوارش می‌شود. همچنین گرد و غبار، اسیدفایتیك، مایكوتوكسین‌ها، رُس و فیبر بالای جیره غذایی موجب كاهش جذب هر سه عنصر روی، مس و منگنز در دستگاه گوارش می‌شوند. میزان مس پیشنهادی NRC برای مرغان تخمگذار 8 نا 25 میلی گرم در کیلو گرم جیره است [4 ،9]. جذب تمام مواد معدنی بیشتر در انتهای دئودنوم و قسمت ژژونوم صورت می‌گیرد. در ارتباط با راندمان جذب شکل غیر آلی عناصر معدنی نتایج آزمایشات اسمیت و همكاران [15] نشان داد كه اكسید منگنز 70 تا 80 درصد، كربنات منگنز 40 درصد و قابلیت دسترسی سولفات منگنز نزدیك به صد درصد بود.

مواد و روش‌ها:

این آزمایش بر روی 150 مرغ تخمگذار نژاد (Hy-Line W36) در غالب طرح كاملاً تصادفی با 5 تیمار و شش تكرار كه هر تكرار شامل یك قفس و در داخل هر قفس پنج عدد مرغ بود انجام شد. مرغ‌ها در سن 36 هفتگی دو هفته دوره عادت پذیری را طی كرده ، در این زمان همه مرغ‌ها جیره پایه  را مصرف می‌كردند. تمام جیره‌های آزمایشی از لحاظ مواد مغذی مختلف از جمله انرژی قابل سوخت و ساز، پروتئین، اسیدهای آمینه و عناصر معدنی (به جز روی، مس ومنگنز) كاملاً یكسان بودند. شروع آزمایش در سن 38 هفتگی و پایان ان 53 هفتگی بود. ساعات نوری به صورت 16 ساعت تاریكی و 8 ساعت روشنایی تنظیم شد. مصرف خوراك وآب برای همه تیمارها یكسان و به صورت آزاد بود. میزان غلظت هر یك از عناصر Cu ، Mn و Zn در جیره پایه به ترتیب mg/kg16/30، mg/kg15/4 و mg/kg 77/19 تعیین شد. تیمارهای آزمایشی شامل:

1. جیره پایه + مكمل معدنی حاویMno, Zno و CuSo₄ به ترتیب به میزان 65، 75 و 7 میلی گرم در کیلو گرم

2. جیره پایه + مكمل معدنی حاوی MnSo₄ , ZnSo₄ و CuSo₄ به ترتیب به میزان 40،40 و 7 میلی گرم در کیلو گرم.

3. جیره پایه+ مكمل معدنی حاویMn-Met, Zn-Met و Cu-Met   به میزان 40، 40و 7 میلی گرم در کیلو گرم.

4. جیره پایه + مكمل معدنی حاوی Mn-Met, Zn-Met و Cu-Met به میزان 60،60و5/10 میلی گرم در کیلو گرم.

5. جیره پایه+ مكمل معدنی حاوی Mn-Met, Zn-Met و Cu-Met به میزان 20،20و 5/3 میلی گرم در کیلو گرم.

ركوردبرداری تولید تخم مرغ روزانه، مصرف خوراك هفتگی و وزن كشی تخم مرغ روز میانی هر هفـته انجام شد. همچنین آنالیز كیفی تخم مرغ شـامـل انـدازه‌گیـری وزن زرده، انـدازه‌گـیری ارتفاع سفیده و واحد هاو در پایان هر 28 روزه انجام گرفت. داده‌های ركورد برداری شده در این تحقیق با استفاده از مدل‌آماری طرح‌ كاملاً تصادفی و توسط نرم افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت و مقایسه میانگین‌ تیمارها  نیز از آزمون چند دامنه‌ای دانكن انجام شد.

نتایج و بحث:

همانگونه که در جدول(1) ملاحظه می شود بیشترین درصد تولید تخم مرغ مربوط به تیمار4(مکمل شده با مقادیر 60، 60 و 5/10 میلی گرم در کیلو گرم شکل آلی Cu, Mn ,Zn) كه یك اختلاف دو درصدی با گروه کنترل (مکمل شده با مقادیر 65، 75 و 7 میلی گرم در کیلو گرم شکل غیر آلی Cu, Mn ,Zn) داشت ولی اختلاف بین هیچكدام از تیمارها معنی‌دار نشد. طبق تحقیقات انجام شده توسط فالكر و همكاران (2002) مشخص شد، كه استفاده از فرم آلی مواد معدنی باعث افزایش تولید تخم مرغ در فاز دوم و به طور كلی در كل دوره تخمگذاری در مرغان تخمگذار‌ شد [4] كه از نظر اقتصادی در كل دوره بسیار مهم است. همان طور كه در جدول شماره (1) مشاهده میشود در بین تیمارها بالاترین شكستگی مربوط به مرغان تغذیه شده با فرم اكسید و  سولفات عناصر معدنی مورد آزمایش  و بهترین ضریب تبدیل غذایی متعلق به تیمار سوم (فرم كمیلكس آلی عناصر مس، روی و منگنز به میزان 7، 40 و 40 میلی گرم در کیلو گرم جیره بود. نتیجه بدست آمده موافق با نتایج ساهین و همكاران [13] بود . آنها طی آزمایشی نشان دادند كه استفاده از روی و كروم به شكل آلی  باعث افزایش تولید تخم مرغ می شود ، اما لیم و همكاران [10] نتیجه گرفتن كه استفاده از روی و منگنز به شكل آلی یا غیر آلی اثری بر تولید تخم مرغ ندارد. اثر تیمارهای آزمایشی در وزن تخم مرغ معنی دار نشد ،كه با نتایج سازاد و همكاران [14] همسو بود. كیتا و همكاران [6] نشان دادند كه استفاده از روی – متیونین و منگنز – متیونین در جیره غذایی مرغان تخمگذار  موجب افزایش وزن تخم مرغ می شود و اختلاف آن را معنی دار گزارش كردند. بالناو [3] طی آزمایشی مصرف آب شور (حاوی 5/1گرم نمك در لیتر) همراه با جیره شاهد در مقایسه با جیره حاوی مكملهای آلی روی و منگنز ، بر مصرف غذا ، مصرف آب ، تولید تخم مرغ و وزن تخم مرغ بی‌اثر گزارش كرد ولی اثر ان را بر كاهش درصد شكستگی ، ضخامت پوسته ، درصد وزن پوسته و كیفیت سفیده معنی دار گزارش كرد ، كه دلیل آن را جذب بالای روی و منگنز به شكل آلی و در نتیجه افزایش فعالیت آنزیم كربونیك آنهیدراز دانست. فالكر و همكاران[5] و كلكر و همكاران [7] نشان دادند كه استفاده از فرم كمیلكس آلی عناصر معدنی کم مصرف باعث بهبود پارامترهای كیفی تخم مرغ خواهد شد. كلكر و همكاران طی آزمایشی با استفاده از كمپلكس آلی روی و منگنیز در جیره غذایی در سطوح مختلف نشان دادند كه به ترتیب سطوح 20 و 20 میلی گرم در کیلو گرم این عناصر  بالاترین وزن تخم مرغ را داشت [16و8].

همانطور كه در جدول شماره(2) مشاهده می كنید اثر دوره های آزمایشی بر تولید تخم مرغ ، وزن تخم مرغ ، مصرف خوراك و وزن زرده معنی دارد شد (0001/0P<) . ولی اثر دوره های آزمایشی بر درصد شكستگی تخم مرغ ، ضریب تبدیل غذایی و واحد هاو معنی دار نشد. نتایج بدست آمده همسو با نتایج كشاورز و      كیتا [6 و 8] بود ، آنها افزایش وزن تخم مرغ  در سنین بالا را بدلیل كامل شدن ظرفیت فیزیولوژیكی  مرغ در سنین بالا دانسته اند ، همچنین گزارش كردند كه با افزایش سن مرغ تولید كاهش یافته و كیفیت سفیده افزایش می یابد كه مخالف با نتایج ما بود. با افزایش سن مرغها كیفیت سفیده كاهش ولی درصد شكستگی، وزن زرده، غذای مصرفی و ضریب تبدیل غذایی افزایش یافت. سیلورسید و همكاران [12] گزارش كردند كه بین اندازه تخم مرغ، وزن سفیده و ارتفاع سفیده همبستگی وجود دارد. همچنین بالا ترین درصد تولید مربوط به دوره سوم آزمایش ( 46 تا 49 هفتگی) بود. البته تولید از دوره اول تا سوم دارای روند افزایشی (همانند وزن تخم مرغ) بود, اما در دوره چهارم تولید کاهش یافت ولی وزن تخم مرغ افزایش یافت. بطور کلی با توجه به زمان انجام آزمایش (53-38هفتگی) و اتمام دوره اوج تولید، به موازات افزایش سن و افزایش میانگین وزن تخم مرغ ها، در صد شکستگی آنها نیز افزایش یافت. علاوه بر این ساهین و لیم [10 و 13]  نیز گزارش كردند كه سن مرغ بر روی تولید و وزن تخم مرغ و همچنین كلیه‌ پارامترهای كیفی اثرگذار است. به طور كلی  بنابر نتایج بدست آمده از این آزمایش استفاده از 60 میلی گرم در كیلو گرم Zn-Met ، 60 میلی گرم در كیلو گرم   Mn-Met و 5/10 میلی گرم در كیلو گرم Cu-Met در جیرة مرغان تخمگذار برای بهبود صفات كیفی تخم مرغ و عملكرد مرغان تخمگذار پیشنهاد می شود.

جدول شماره 1: اثر اضافه كردن مس، روی و منگنز به جیره غذایی بر عملكرد تیمارها در مرغان تخمگذار

 a,b میانگین‌هایی كه با حروف متفاوت در هر ردیف نشان داده‌شده‌اند دارای اختلاف معنی داری با یكدیگر هستند( P<0.05) .

Ns میانگین‌ها دارای اختلاف معنی داری با یكدیگر نیستند

1. فرم مصرف شده در جیره ZnO، MnO، CuSo₄. 5H₂O

2. فرم مصرف شده در جیره CuSo₄, MnSo₄.H₂O, ZnSo₄.7H₂O

3. فرم آلی مصرف شده در جیره كمپلكس فلز و اسیدآمینه Met می‌باشد.

4. تعداد تخم مرغ جمع‌آوری شده برای اندازه‌گیری پارامترهای كیفی تیمارها 72=n

جدول شماره 2 : اثر دوره‌های مختلف آزمایشی برمیانگین روی عملكرد وصفات کیفی تخم مرغ در مرغان تخمگذار

 a,bc میانگین‌هایی كه با حروف متفاوت در هر ردیف نشان داده‌شده‌اند دارای اختلاف معنی داری با یكدیگر هستند. (P<0.05)

Ns میانگین‌ها دارای اختلاف معنی داری با یكدیگر نیستند

1. تعداد تخم مرغ جمع‌آوری شده برای اندازه‌گیری پارامترهای كیفی تیمارها 72

 پیشنهادات:

به طور كلی استفاده از مكمل‌های معدنی كم مصرف در جیره مرغان تخمگذار برای بهبود عملكرد الزامی است. استفاده از مكمل‌های معدنی به صورت میكس ( آلی+ غیرآلی) و بررسی اثرات آن بر عملكرد مرغان تخمگذار و مطالعه اثر استفاده از كمپلكس آلی میكروالمانتها روی ساختمان میكروسكوپی پوسته و اندازه‌گیری غلظت این عناصر درپوسته تخم مرغ پیشنهاد می‌شود. این نكته حائز اهمیت است كه تحقیقات انجام شده در این زمینه بسیار اندك است و برای دست یافتن به نتایج دقیق‌تر و كاملتر احتیاج به انجام طرح‌های تحقیقاتی زیادی است.